Ο πολιτισμός του βιβλίου

Του Νίκου Τσούλια

ΟΜΠΡΕΛΑ, τ.88, 2010

Θεωρώ το βιβλίο όχι τόσο ως ένα αθάνατο αντικείμενο
που πρέπει να το λατρεύουμε,
όσο ως μια
δυνατότητα ομορφιάς.

Χόρχε Λουίς Μπόρχες

Στη σύγχρονη εποχή η σύνδεση του βιβλίου με την έκρηξη της γνώσης γίνεται μια μαγική εικόνα. Η παιδική απορία για το τι είναι πέρα από τα όρια του ‘δικού σου’ κόσμου γίνεται μια ασίγαστη λαχτάρα για να βρεις τα σύνορα του πνευματικού σου ορίζοντα, που όσο τον πλησιάζεις διαρκώς διευρύνεται.

Αντιλαμβάνεσαι ότι αυτό το παιχνίδι της γνώσης θα βαστήξει σε όλη τη ζωή σου. Συνειδητοποιείς ότι απέναντι στη φθορά του χρόνου που απειλεί τα πάντα, όσο μεγαλώνει το σύμπαν της γνώσης σου τόσο μεγαλώνει και η δική σου πραγματικότητα. Τότε κάνεις το διάβασμα τρόπο ζωής. Το βιβλίο θα γίνει ο δικός σου τόπος, όπου θα καταλαγιάζουν οι αγωνίες σου και θα γεννιούνται διαρκώς καινούργιες ανησυχίες.

Εδώ είναι η μεγάλη αφήγηση του ανθρώπου, γιατί εδώ συναντιούνται οι απορίες, οι βεβαιότητες και τα ερωτήματα από κάθε γωνιά της γης, από κάθε στιγμή του χρόνου. Η ταύτιση του βιβλίου με το πιο παράξενο ταξίδι, το ταξίδι της γνώσης έγινε ένας μύθος, μια εικόνα- όραμα. Και όσο ταξιδεύεις, κατακτάς ένα μυστικό: κάνεις το διάβασμα τρόπο ζωής, για να μένεις πάντα άφθαρτος αφού η ματιά που βλέπεις τον κόσμο παραμένει ματιά παιδικής απορίας. «Όταν άνοιγα το βιβλίο, ξεχνούσα τα πάντα. Άραγε αυτό σημαίνει διαβάζω;», αναρωτιέται ο Σαρτρ συνειδητοποιώντας τη δημιουργία ενός δικού σου κόσμου, του απέραντου κόσμου της ανάγνωσης.

Όταν εισέρχεσαι σε ένα βιβλιοπωλείο, σε μια βιβλιοθήκη, δεν είναι τόσο το παιχνίδι της αναζήτησης που σε συγκινεί, όσο η συνειδητοποίηση μιας κοινής ανάγκης των ανθρώπων να χαθούν μέσα στους δαιδαλώδεις χώρους της γνώσης για να βρουν τον εαυτό τους, να καταλάβουν το διπλανό τους, ν’ ανιχνεύσουν το λόγο ύπαρξής τους, να κάνουν ρήγματα στη μονότονη ζωή τους… Νοιώθεις μια παράξενη ευχαρίστηση: αισθάνεσαι εκείνη τη στιγμή ότι ο πολιτισμός της γνώσης πλημμυρίζει τον κόσμο και γονιμοποιεί τη σκέψη των ανθρώπων.

Το άρωμα του βιβλίου διαλύει τους δισταγμούς, λύνει τις κλειδώσεις από τα δεσμά των αναστολών, διώχνει τα σύννεφα που κρύβουν το καινούργιο. Και εσύ ψηλαφίζεις την ουσία της ανθρώπινης ψυχής, για να στοχασθείς μαζί με τον Φάουστ του Γκαίτε: «να γνωρίσω τι βαθιά τον κόσμο συγκρατεί», να αμφισβητήσεις τον αρχέγονο μύθο του απαγορευμένου δέντρου της γνώσης. Το μυαλό ποθεί να έρθει κοντά σε άγνωστους κόσμους, παλιούς και νέους. Θέλει να πάρει μέρος στις ατέλειωτους διαλόγους που κάνουν οι συγγραφείς μεταξύ τους. Έτσι εκτός από τους δικές τους συζητήσεις, με το διάβασμα ένας ατέλειωτος χείμαρρος σκέψεων ξεπηδάει μέσα σου που μπουκώνει αμέτρητες πηγές απόλαυσης.

Και αν διαβείς τη πόρτα κάποιου παλαιοβιβλιοπωλείου, ένα ατμοσφαιρικό περιβάλλον σε πιάνει από το χέρι για να σε οδηγήσει σε παράξενους τόπους. Επιθυμείς να ανακαλύψεις το παρελθόν που κρύβεται κάτω από τα φθαρμένα εξώφυλλα των βιβλίων. Τα αγγίζεις με ένα παράξενο δέος διαβάζοντας στη ράχη τους τα ονόματα μεγάλων συγγραφέων, κορυφαίων πνευματικών δημιουργών. Αισθάνεσαι ότι είσαι τόσο κοντά στη σκέψη ανθρώπων που επηρέασαν με τις ευαισθησίες τους και την αποφασιστικότητά τους τη ροή του κόσμου αλλά και το είδωλο του δικού σου εαυτού. Νοιώθεις ότι είσαι μέρος του πολιτισμού του βιβλίου.

«Ο βασιλιάς, του οποίου το μαντείο είναι στους Δελφούς, ούτε λέγει, ούτε κρύπτει αλλά σημαίνει», τόνιζε ο Ηράκλειτος. Πώς, λοιπόν, θα κατανοήσεις τα σημεία του Κόσμου, πώς θα δώσεις τη δική σου ερμηνεία για τη ζωή, αν δε σε καίει ο πόθος της γνώσης;

Πώς θα κατακτήσεις αυτό που ο Ελυάρ θα προσδιόριζε σαν απόλυτη ευτυχία: «να βρεθείς από τον ορίζοντα του ανθρώπου στον ορίζοντα της ανθρωπότητας», αν η επιθυμία σου για μάθηση δεν είναι πάντα ακόρεστη;