Η αλαζονεία της δύναμης

  Koekkoek Barend Cornelis Winterlandschap

 

Του Γερ. Μαρκαντωνάτου, ΤΟ ΒΗΜΑ, 26/01/2014

Εννοιες και όροι που επιστρατεύθηκαν κατά καιρούς από διάσημους αναλυτές της σύγχρονης πολιτικής ιστορίας, για να ερμηνεύσουν ακραία φαινόμενα της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ανάγουν την προέλευσή τους στην αρχαιοελληνική σκέψη. Επί παραδείγματι, είναι γνωστό ότι τον ευρύτατα διαδεδομένο όρο «αλαζονεία της δύναμης» (The Arrogance of Power) χρησιμοποίησε πρώτος ο αμερικανός γερουσιαστής Γουίλιαμ Φουλμπράιτ στο ομότιτλο βιβλίο του (1966), για να χαρακτηρίσει κατά κύριο λόγο την υπερφίαλη συμπεριφορά της πατρίδας του, των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, όταν άρχισε να εμπλέκεται ενεργότερα στον πολυετή και πολυαίμακτο πόλεμο του Βιετνάμ από τις αρχές ιδίως του 1965.

Ωστόσο την πρωταρχική σημασία και αληθινή ουσία του όρου αυτού μπορούμε να εντοπίσουμε σε κείμενο γραμμένο δύο χιλιάδες τετρακόσια περίπου χρόνια πριν – στον θρυλικό διάλογο Μηλίων και Αθηναίων που διασώζει ο Θουκυδίδης στην Ιστορία του (Ε 85-113), ο οποίος έλαβε χώρα τον Μάρτιο του 416 π.Χ. σε ένα μικρό νησί των Κυκλάδων, στη Μήλο, μεταξύ των αθηναίων πολιορκητών και των πολιορκημένων Μηλίων. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε σχετικά πρόσφατη μονογραφία του (2000) ο βετεράνος του Βιετνάμ και μελετητής της ελληνικής αρχαιότητας Λόρενς Τράιτλ επιχείρησε να συνδέσει τον παραλογισμό της σφαγής των Μηλίων από τους Αθηναίους με τις ανήκουστες κτηνωδίες που διέπραξαν οι συμπατριώτες του στη Νοτιοανατολική Ασία, συνάγοντας το συμπέρασμα (όντως εγγύτατο στο άκρως ρεαλιστικό ιστορικό όραμα του Θουκυδίδη) ότι η ανθρώπινη φύση παραμένει αμετάλλακτη στο πέρασμα των αιώνων.

Ενώ ήταν λοιπόν ακόμη σε ισχύ η λεγόμενη Νικίειος Ειρήνη, δηλαδή η συνθήκη ειρήνης που είχε συνομολογηθεί μεταξύ Αθηναίων και Λακεδαιμονίων το έτος 421 π.Χ. για πεντηκονταετή κατάπαυση των εχθροπραξιών, οι Αθηναίοι τυφλωμένοι από τη μεγάλη τους οικονομική και στρατιωτική ισχύ – παραβιάζοντας τους όρους της συνθήκης αυτής και καταπατώντας κάθε έννοια δικαίου και ηθικής – επιχείρησαν να εξαναγκάσουν τους Μηλίους να ενταχθούν στην Αθηναϊκή Συμμαχία, δηλαδή στο δικό τους στρατιωτικό μπλοκ. Οι Μήλιοι, ως γνωστόν, ενώ είχαν δωρική καταγωγή και συνεπώς, ως συγγενείς φυλετικά με τους Λακεδαιμονίους, είχαν θέση μάλλον στη Σπαρτιατική Συμμαχία και όχι στην Αθηναϊκή, εν τούτοις παρέμεναν ως εκείνη τη στιγμή αυστηρώς ουδέτεροι, αποφεύγοντας να εμπλακούν στην τόσο ολέθρια για την Ελλάδα εμφύλια εκείνη σύρραξη – δηλαδή στον γνωστό Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Οι Αθηναίοι, χωρίς να προκληθούν ανοικτά και χωρίς καμιάν απολύτως σοβαρή αιτία, τον Μάρτιο του 416 π.Χ. εμφανίστηκαν στη Μήλο με πολύ ισχυρή στρατιωτική δύναμη, έχοντας ως στόχο να εκβιάσουν τους Μηλίους να εγκαταλείψουν την ουδετερότητά τους και να προσχωρήσουν στη συμμαχία τους. Οι «προτάσεις», οι «συμβουλές» και οι «συγκεκαλυμμένες απειλές» που περιέχονται στους λόγους των Αθηναίων προς τους Μηλίους έχουν πράγματι αποτελέσει κλασικό δείγμα αμοραλισμού και κυνισμού σε επίπεδο διακρατικών σχέσεων, και κυρίως μνημείο της αλαζονείας της δύναμης, του δίκαιου του ισχυροτέρου.

Σε κάποια φάση των «διαπραγματεύσεων», όταν οι Μήλιοι επέμεναν σθεναρά να επικαλούνται τις αρχές του διεθνούς δικαίου και της ηθικής (σημειωτέον ότι στον Θουκυδίδη κατά κύριο λόγο οι πιο αδύναμοι έχουν την τάση να διασαλπίζουν τέτοια υψηλά ιδανικά!), οι Αθηναίοι ξεστομίζουν αναίσχυντα προς τους Μηλίους τα ακόλουθα: «απαίτησή μας είναι να επιτύχουμε όσα θεωρούμε δυνατά από εκείνα που έχουμε πράγματι στο μυαλό και οι δύο μας, αφού γνωρίζουμε καλά κι εσείς κι εμείς ότι σύμφωνα με την κρίση των ανθρώπων το δίκαιο λαμβάνεται υπόψη μόνο όταν και τα δύο αντίπαλα μέρη κατέχουν ίση δύναμη για την επιβολή του, και ότι όταν αυτό δεν συμβαίνει οι ισχυροί υλοποιούν όσα τους επιτρέπει η δύναμή τους, ενώ οι ανίσχυροι ενδίδουν αποδεχόμενοι τη μοίρα τους».

Φυσικά οι «διαπραγματεύσεις» αυτές έφτασαν αναπόδραστα σε αδιέξοδο – αφού οι Αθηναίοι, ερειδόμενοι στη δύναμή τους, επέμεναν αδιάλλακτα στις απαιτήσεις τους και οι Μήλιοι από την άλλη μεριά επέλεξαν αταλάντευτα να παραμείνουν ουδέτεροι. Το αποτέλεσμα ήταν οι Αθηναίοι να τους πολιορκήσουν ασφυκτικά και τελικά να τους υποδουλώσουν. Και για τιμωρία: κατέσφαξαν όλους τους άρρενες Μηλίους, ενώ οδήγησαν τα γυναικόπαιδα σιδηροδέσμια στα σκλαβοπάζαρα και τα πούλησαν. Επειτα στην παντέρημο Μήλο μετέφεραν και εγκατέστησαν πεντακόσιους αθηναίους κληρούχους. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν με πειστικά επιχειρήματα ότι η τιμωρία για την απάνθρωπη αυτή πράξη δεν άργησε να έλθει. Υστερα από τρία χρόνια οι αλαζόνες Αθηναίοι θα αντιμετωπίσουν στη μακρινή Σικελία το αμείλικτο χέρι της Νέμεσης, που θα πλήξει αδυσώπητα τον πανίσχυρο στόλο τους και θα αποδεκατίσει τα πολυπληθή στρατεύματά τους. Φαίνεται ότι η δικαιοσύνη έχει πάντοτε την τελευταία λέξη.

Ο κ. Γεράσιμος Α. Μαρκαντωνάτος είναι διδάκτωρ Κλασικής Φιλολογίας – συγγραφέας.

KOEKKOEK_Barend_Cornelis_Winter_Landscape